Γιώργος Παπαναστασίου Αναπληρωτής καθηγητής Γλωσσολογίας. Τμήμα Φιλολογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Διευθυντής του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη
Διαχρονικός δανεισμός, που είναι πάντοτε λόγιος, συμβαίνει όταν μια νεότερη μορφή μιας γλώσσας δανείζεται ένα στοιχείο από μια παλαιότερη μορφή της ίδιας γλώσσας. Στην ιστορία της ελληνικής διαχρονικός δανεισμός συνέβη σε όλες τις εποχές: Στην αρχαιότητα, όταν (ελληνιστικοί, κυρίως) συγγραφείς δανείζονταν (κατά βάση) από τον Όμηρο, κάποτε μάλιστα χωρίς να γνωρίζουν την ακριβή σημασία της λέξης που χρησιμοποιούσαν· στη μεταχριστιανική εποχή έως και το Βυζάντιο, κυρίως στο πλαίσιο του Αττικισμού και των συνεπειών του, που είχαν ως αποτέλεσμα τη διγλωσσία που χαρακτηρίζει αυτές τις περιόδους· με ιδιαίτερη ένταση στη νεότερη εποχή, κυρίως από τον 19ο αι. και μετά, όταν αυξάνεται η ανάγκη χρήσης νέου λεξιλογίου για να εξυπηρετηθούν οι γλωσσικές και εκπαιδευτικές ανάγκες του ελληνικού κράτους.
Ειδικά στην τελευταία αυτή περίοδο για πολλές έννοιες χρησιμοποιήθηκαν αρχαίες λέξεις, οι οποίες αναβίωσαν με την αρχαία ή με λίγο διαφορετική σημασία. Κάποτε ο δανεισμός από την αρχαία ελληνική αφορά μόνο το σημαινόμενο, καθώς η δάνεια σημασία προστέθηκε σε μια κληρονομημένη λέξη. Συχνά ο διαχρονικός δανεισμός συνοδεύτηκε από την προσθήκη νέων σημασιών, δανεισμένων από ευρωπαϊκές γλώσσες, ενώ δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που μια αρχαία λέξη χρησιμοποιήθηκε μόνο με μια σημασία δανεισμένη από τα γαλλικά ή τα αγγλικά και όχι με την αρχαία.
Με τον λόγιο διαχρονικό δανεισμό πολλά λαϊκά δάνεια από γλώσσες όπως τα τουρκικά ή τα ιταλικά αντικαταστάθηκαν από αρχαίες λέξεις, τουλάχιστον ως προς τη μορφή. Επίσης, συχνά δημιουργήθηκαν ετυμολογικά ζεύγη λέξεων, όπου το ένα μέλος είναι κληρονομημένο από την αρχαία ελληνική και το άλλο δανεισμένο από την ίδια γλώσσα.
Οι αρχαίες λέξεις συνήθως προσαρμόζονται φωνητικά και μορφολογικά, ακολουθώντας εξελίξεις που συνέβησαν στην ιστορία της ελληνικής τους προηγούμενους αιώνες. Ο δανεισμός όμως μετέφερε στη νέα ελληνική και φαινόμενα τα οποία είχαν αλλάξει στη διαδρομή των δεκάδων αιώνων που μεσολάβησαν από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Από τον διαχρονικό δανεισμό δεν έμειναν ανεπηρέαστα ούτε τα κύρια ονόματα, τοπωνύμια ή ανθρωπωνύμια.
